Chia sẻ của Giám đốc Trung tâm Sao Mai với cộng đồng về các vấn đề HỌC cho trẻ VIP
Ngoài kiến thức của một bác sĩ chuyên khoa 2 về tâm thần được học chính quy trong nước, Tôi còn ra nước ngoài tham quan, học hỏi kinh nghiệm tổ chức và các phương pháp can thiệp tự kỷ. Năm 1992, tôi sang Hà Lan học tâm thần nhi để nhận biết về tự kỷ. Năm 1996 tôi tiếp tục sang Dublin/ Ireland học về phát hiện sớm, can thiệp sớm về khuyết tật trí tuệ và tự kỷ. Với hơn 30 năm kinh nghiệm trực tiếp khám và tư vấn về trẻ khuyết tật trí tuệ và tự kỷ, tôi có đôi lời chia sẻ với cộng đồng về các vấn đề HỌC cho trẻ VIP để phu huynh có thể hiểu hơn về con mình, từ đó có những quyết định phù hợp trong việc lựa chọn con đường can thiệp cho trẻ.
Về hội chứng rối loạn lan tỏa phổ tự kỷ
Trẻ mắc hội chứng rối loạn lan tỏa phổ tự kỷ là 1 khuyết tật mắc từ nhỏ, không phân biệt mầu da, giàu nghèo. Hiện các nhà khoa học chưa tìm ra nguyên nhân chính gây ra cho bé. Tự kỷ không phải là bệnh nên không có thuốc chữa. Khuyết tật này sẽ mang suốt cuộc đời nhưng nếu phát hiện sớm và can thiệp sớm trước 30 tháng tuổi sẽ giúp trẻ phát triển các kỹ năng theo lứa tuổi và hạn chế sự phát triển các khiếm khuyết. Hơn 80% trẻ tự kỷ kèm theo khuyết tật trí tuệ (chậm phát triển trí tuệ).
BS Đỗ Thúy Lan, Giám đốc Trung tâm Sao Mai
Vấn đề khiếm khuyết của trẻ tự kỷ
Trẻ tự kỷ có 3 khiếm khuyết chính:
- Trẻ chậm phát triển ngôn ngữ (15- 24- 36 tháng tuổi chưa nói được từ đơn nào hoặc chỉ có 3-5 từ đơn nhưng không chủ động xử dụng, phát âm vô nghĩa,nhại lời…)
- Trẻ không giao tiếp (giao tiếp mắt, gọi không phản ứng, chơi 1 mình…)
- Tư duy cứng nhắc và các hành vi lặp đi lặp lại (đi phải đúng 1 đường, đến nơi lạ thì phản ứng dữ dội, ấn công tắc điện, xếp đồ theo hàng hoặc chồng cao, thích chữ số, tiếng Anh, thích các đồ hình tròn, nhìn quạt trần quay, đóng mở cửa liên tục, đi nhón, xoay tròn, chơi tay, không thích được ôm ấp, sợ tiếng động mạnh như tiếng máy xay sinh tố, máy sấy tóc…)
Trẻ em từ lúc sinh ra đến 36 tháng tuổi là thời kỳ não phát triển rất nhanh để hoàn thiện các kỹ năng: ngôn ngữ - giao tiếp (nói, tăng vốn từ - sử dụng ngôn ngữ để yêu cầu, mách, kể chuyện đơn giản…), phát triển nhận thức, kỹ năng xã hội (trẻ sử dụng các giác quan để nhận biết đồ vật, các con vật, tiếng kêu của con vật, màu sắc, hình-bạn, người lớn, người già, người thân…), phát triển cảm xúc (yêu ghét, vui buồn…), phát triển kỹ năng vận động thô/tinh….
Trẻ Lớp kỹ năng sống của Trung tâm Sao Mai học vẽ
Vì vậy trẻ cần được đi học ở nhà trẻ -mẫu giáo để giáo viên dạy các bé phát triển các kỹ năng, đến 5 tuổi trẻ bắt đầu học tiền văn hóa chuẩn bị vào tiểu học (màu, hình học, số, hiểu các qui tắc trong gia đình, lớp- nhà trường và các qui chuẩn, qui định xã hội để chuẩn bị vào lớp 1).
Tuy nhiên, mỗi trẻ đều có khả năng, năng lực khác nhau trong 1 lớp. Có trẻ tiếp thu nhanh có trẻ chậm hơn vì vậy các bậc phụ huynh đừng lấy trẻ khác để áp với con mình. Như đừng thấy con người ta giỏi toán thì bắt con mình cũng phải giỏi toán, hay con người ta học trường chuyên/trường quốc tế song ngữ thì cũng phải bắt con mình gồng mình lên đi theo, giống như chúng ta chỉ gánh được 8-10kg nhưng bắt gánh 20-30-40kg, thì chúng ta không thể gánh được do khả năng của con người đều có giới hạn.
Việc học của trẻ tự kỷ, chậm phát triển trí tuệ cũng được hiểu nôm na như vậy. Trẻ tự kỷ kèm chậm phát triển trí tuệ do có 2 khiếm khuyết nên việc học hòa nhập gặp khó khăn rất lớn, vì tuổi đời cao hơn tuổi khôn, nên dù vào cùng tuổi với các bạn bình thường, nhưng tiếp thu kém hơn (tư duy chưa phát triển), khả năng hiểu kém hơn, ngôn ngữ chưa có hoặc ít không đủ để giao lưu ngôn ngữ cùng bạn, bắt chước kém hoặc không biết bắt chước; không hiểu cách chơi nên không chơi cùng bạn được (giao tiếp và chơi cùng nhau sẽ giúp trẻ phát triển sự tự tin cũng như phát triển các kỹ năng). Mặt khác, do khiếm khuyết của tự kỷ là không giao tiếp và không biết thể hiện nhu cầu, không biết thể hiện cảm xúc (thích bạn hoặc muốn bạn hay người lớn chú ý đến mình thì trẻ thường cắn, cấu, xô ngã bạn, đánh bạn, ăn vạ..); không quan tâm chú ý, không bắt chước nên không học được gì từ bạn, thậm trí các bạn không chơi với VIP, VIP bị cô lập 1 mình ở lớp và sân trường, bị trêu đùa, bị bắt nạt bị bỏ rơi…ở trường.
Tóm lại trẻ bình thường hay khuyết tật đều cần được giáo dục sớm để hòa nhập, trẻ bình thường giáo dục sớm là vào nhà trẻ - mẫu giáo, với trẻ tự kỷ giáo dục sớm cần được can thiệp sớm bằng phương pháp đặc biệt trước khi học hòa nhập vì mỗi trẻ tự kỷ biểu hiện khuyết tật và khả năng riêng khác nhau, cùng tuổi đời nhưng khác nhau về tuổi khôn, mức độ phát triển các kỹ năng khác nhau. Do đó, mỗi trẻ phải có chương trình/ giáo án/ phương pháp khác nhau (chương trình cá nhân hóa), giáo cụ trực quan khác nhau (dùng hình ảnh, đồ vật biểu trưng, ảnh động trên máy tính, đồ vật thực để giúp trẻ nhận diện và hiểu).
Trẻ lớp Kỹ năng sống của Trung tâm Sao Mai học văn hóa
Vấn đề học văn hóa của trẻ chậm phát triển trí tuệ và tự kỷ
Do có vấn đề ở Não nên việc tiếp thu kiến thức của các trẻ này gặp khó khăn, trong quá trình can thiệp trẻ chỉ phát triển tư duy cụ thể chứ không có hoặc hạn chế về tư duy trìu tượng, việc theo học hòa nhập là theo chương trình của Bộ GD & ĐT phù hợp cho các học sinh có trí tuệ bình thường, trong khi các trẻ VIP tuổi khôn thấp hơn tuổi đời thì cần có chương trình cá nhân phù hợp với mức độ phát triển trí tuệ và khả năng của mỗi em. Ví dụ tại lớp kỹ năng sống các học sinh học văn hóa gồm Toán cộng trừ nhân chia nhưng chủ yếu chỉ học được cộng và trừ phạm vi dưới 100. Các học sinh cũng học văn hóa phù hợp khả năng của mỗi học sinh nhưng quan trong văn hóa phải phục vụ cho cuộc sống độc lập, biết giao tiếp xã hội, mua bán...
Thực tế, nhiều trẻ đã học lớp 6,7,8 trường bình thường, có thể đọc viết nhưng toán không làm được hoặc kiến thức toán thì chỉ bằng học kỳ 1 của lớp 1. Các trẻ này rất khó khăn để qua được lớp 3-4-5 vì càng lên lớp trên càng nhiều môn học và đòi hỏi tư duy trìu tượng phát triển. Vậy vấn đề đặt ra là cho trẻ học văn hóa để làm gì khi mà trẻ không đủ khả năng theo chương trình hết cấp 1. Tỷ lệ trẻ tự kỷ chức năng cao và Asperger tỷ lệ rất ít chừng 5% trong tổng số trẻ tự kỷ VIP này có khả năng học lên đến đại học.
Chưa kể, trẻ còn chưa tự chăm sóc được bản thân. Nhiều trẻ kỹ năng tự lập rất kém, trẻ tầm 12-15 tuổi nhưng chưa biết vo gạo cắm cơm, nhặt rau, nấu mì, chưa chủ động đánh răng rửa mặt, tự vệ sinh cá nhân, tự ăn sáng để đi học…Tất cả phải nhờ đến sự chăm sóc của cha mẹ.
Vậy các bậc cha mẹ đã bao giờ đặt trẻ trong hoàn cảnh khi mình không còn nữa hay già yếu không còn đủ sức lực để phục vụ con mình nữa thì trẻ phải tiếp tục cuộc sống như thế nào?. Một đứa trẻ khiếm khuyết, không có khả năng sống độc lập, không biết tự chăm sóc bản thân, không biết làm việc nhà, đi lang thang bẩn thỉu…chắc chắn sẽ trở thành gánh nặng cho các anh chị em trong gia đình và xã hội. Thiết nghĩ, việc dạy cho trẻ khả năng tự lập khi còn nhỏ là rất cần thiết, để sau này trẻ lớn lên, nếu không còn bố mẹ chăm sóc thì trẻ có thể sống một cách độc lập, không phiền bận đến người thân, không bị người thân cảm thấy đó là gánh nặng để rồi xua đuổi, hắt hủi…
Trẻ lớp Kỹ năng sống của Trung tâm Sao Mai học tiết thủ công
Hãy cho trẻ học kỹ năng sống kết hợp học văn hóa ứng dụng vào cuộc sống phù hợp với từng trẻ, một số VIP học văn hóa kém nhưng biết học vi tính, làm bánh, tiếng Anh, làm đồ Handmade…rất thành thạo. Phụ huynh của VIP nên hiểu con, đánh giá đúng khả năng của con để lựa chọn cho con một con đường phù hợp nhất. Trong khi nhà nước chưa có mô hình dạy nghề và tạo việc làm cho các VIP thì các phụ huynh nên lo lắng trước cho tương lai của trẻ. Tham khảo ý kiến của các nhà chuyên môn, giáo viên của trẻ, từ đó định hướng cho con học những gì để con có thể sống độc lập khi trưởng thành.
Mục tiêu quan trọng với trẻ tự kỷ VIP là HỌC để trẻ sống độc lập và tự chăm sóc bản thân khi trưởng thành.
BS CKII Đỗ Thúy Lan
Giám đốc Trung tâm Sao Mai
