Liệu pháp nghệ thuật đối với người bị tự kỷ

Liệu pháp nghệ thuật (art therapy)- hình thức trị liệu tâm lý từ phương Tây vừa bước đầu phổ biến tại Việt Nam. Theo Hiệp hội Liệu pháp nghệ thuật Hoa Kỳ (American Art Therapy Association), “liệu pháp nghệ thuật là một nghề chăm sóc sức khỏe tâm thần, bằng cách sử dụng quá trình sáng tạo nghệ thuật để cải thiện và nâng cao thể chất, tinh thần và tình cảm của mọi người ở mọi lứa tuổi. Trên thực tế, liệu pháp nghệ thuật có thể rất khác biệt khi thực hành ở các cá nhân khác nhau. Đối với trẻ em và người lớn mắc chứng tự kỷ, liệu pháp nghệ thuật có thể là một cách thức tuyệt vời để mở cửa cho khả năng tự diễn tả hay tự biểu hiện.

Liệu pháp nghệ thuật là cách tiếp cận tâm lý học dựa trên tư tưởng cho rằng tiến trình sáng tạo có giá trị hàn gắn và là một dạng thức truyền đạt không lời của các ý nghĩ và cảm xúc. Nó giúp chúng ta có thể khuyến khích sự trưởng thành cá nhân, gia tăng khả năng tự ý thức và hỗ trợ trong các khủng hoảng tâm lý. Nhà trị liệu chỉ quan tâm đến nhu cầu thẩm mỹ của cá nhân đó, khả năng tự bộc lộ bản thân trong quá trình sáng tác và sự gắn bó của cá nhân đó với tác phẩm.

Đặc biệt liệu pháp nghệ thuật là một trong những công cụ giúp trị liệu tâm lý và ổn định tinh thần cho những trẻ em đặc biệt như tự kỷ, khó khăn trong giao tiếp, chậm nói, tăng động… Sử dụng khéo léo phương pháp kết hợp với chế độ chăm sóc đặc biệt sẽ giúp các bé nhanh chóng hồi phục và có sức khỏe tinh thần cũng như thể chất khỏe mạnh hơn.

Một trong những điểm nổi bật của rối loạn tự kỷ là khó khăn với giao tiếp bằng lời nói và tương tác xã hội. Trong một số trường hợp, trẻ mắc chứng tự kỷ thực sự không nói được bằng lời nói, không thể sử dụng lời nói để giao tiếp. Trong những trường hợp khác, trẻ bị chứng tự kỷ có một thời gian khó xử lý ngôn ngữ để có được một cuộc nói chuyện trôi chảy và dễ dàng.

"Tác phẩm nghệ thuật" do các bạn học sinh Trung tâm Sao Mai làm

Trong khi đó, nghiên cứu cho thấy nhiều trẻ bị chứng tự kỷ có một khả năng phi thường để suy nghĩ trực quan trong “hình ảnh”. Nhiều trẻ có thể biến khả năng sử dụng tốt trong xử lý những kỷ niệm, ghi hình ảnh và thông tin thị giác và thể hiện ý tưởng thông qua các hình vẽ hoặc các phương tiện truyền thông nghệ thuật khác. Nghệ thuật là một hình thức biểu hiện cần ít hoặc không có sự tương tác bằng miệng nhưng có thể mở ra cánh cửa để giao tiếp. Liệu pháp nghệ thuật tạo cơ hội cho các nhà trị liệu làm việc riêng với các cá nhân về phổ tự kỷ để xây dựng một loạt các kỹ năng theo cách có thể thoải mái hơn và hiệu quả hơn so với ngôn ngữ nói. Thể hiện cảm xúc và ý tưởng thông qua hình ảnh là rất tự nhiên đối với những trẻ bị chứng tự kỷ và có thể là một cứu cánh cho những trẻ tự kỷ khi muốn diễn đạt suy nghĩ.

Trẻ tự kỷ cũng có khuynh hướng gặp khó khăn trong các kỹ năng xã hội, như diễn giải giọng điệu và biểu hiện trên khuôn mặt và có thể cảm thấy không thoải mái với người khác. Tương tác một đối một, chẳng hạn như các cuộc đối thoại, thường cực kỳ đáng sợ và căng thẳng cho trẻ mắc chứng tự kỷ. Đối với những trường hợp như vậy, làm việc cùng với một nhà trị liệu có thể được thoải mái hơn nhiều. Vì hai người cùng nhau tập trung vào việc tạo ra nghệ thuật, một liên kết mạnh mẽ có thể được tạo ra qua trung gian nghệ thuật mà không cần đến sự tương tác trực tiếp và đối mặt.

Nghệ thuật cũng có thể là một người hỗ trợ tuyệt vời trong việc hình thành các mối quan hệ với bạn bè. Hợp tác, chia sẻ, tôn trọng và các kỹ năng xã hội khác có thể được thực hiện trong một môi trường sáng tạo nghệ thuật tự nhiên. Những trẻ bị chứng tự kỷ cũng có thể gặp khó khăn để hiểu được quan điểm của người khác; nhưng khi nhìn vào một tác phẩm nghệ thuật của bạn bè có thể cung cấp thông tin một cách cụ thể để “xem” quan điểm của người khác.

Liệu pháp nghệ thuật là cách lý tưởng để giải quyết các rối loạn cảm giác, một vấn đề phổ biến trong chứng tự kỷ, góp phần tạo ra những cảm xúc và hành vi khó khăn, nhưng thường bị bỏ sót. Dường như những cảm giác vô hại hằng ngày, chẳng hạn như ánh sáng đèn huỳnh quang, tiếng ồn của tủ lạnh có thể gây khó chịu hoặc thậm chí tra tấn đối với những người bị chứng tự kỷ. Khi bị kích thích quá mức, những người bị chứng tự kỷ có thể bị kích động, tránh né hoặc chỉ đơn giản là “đóng cửa” để thoát khỏi những kích thích khó chịu.

Một trong những mục tiêu phổ biến nhất trong liệu pháp nghệ thuật là tăng khả năng chịu đựng các kích thích khó chịu, đồng thời tập trung vào hoạt động sáng tạo nghệ thuật nhiều hơn. Vì nghệ thuật đương nhiên là thú vị đối với hầu hết trẻ em mắc chứng tự kỷ hoặc không mắc chứng tự kỷ, chúng có nhiều khả năng tập trung cao trong quá trình sáng tạo nghệ thuật vui nhộn.

Thực tế, đã có nhiều nghiên cứu về tác động của liệu pháp nghệ thuật đối với người tự kỷ. Trong một số trường hợp, liệu pháp nghệ thuật đã mở ra cả thế giới cơ hội đáng kể cho một cá nhân bị chứng tự kỷ có tài năng nghệ thuật. Trong những trường hợp khác, liệu pháp nghệ thuật đã tạo ra cơ hội cho liên kết cá nhân trong cộng đồng. Các kết quả khác có thể bao gồm: Cải thiện khả năng tưởng tượng và suy nghĩ một cách tượng trưng; Cải thiện khả năng nhận biết và đáp ứng các biểu hiện trên khuôn mặt; Cải thiện khả năng quản lý các vấn đề về cảm giác; Nâng cao kỹ năng vận động tốt. Và rõ ràng liệu pháp nghệ thuật là một lựa chọn khá hiệu quả cho những trẻ mắc chứng tự kỷ hiện nay.

 

"Tác phẩm nghệ thuật" do các bạn học sinh Trung tâm Sao Mai làm

Với trẻ tự kỷ, “hội hoạ” là một kênh công cụ mang tính tích cực giúp trẻ tiếp nhận thông tin, cải thiện trí nhớ, tăng khả năng quan sát; phối hợp tay mắt, nâng cao khả năng vận động tinh, vận động thô, điều hoà cảm giác - cảm xúc, giúp trẻ rèn luyện khả năng tập trung chú ý, làm chủ các hành vi một cách có ý thức thông qua các chất liệu, dụng cụ và màu sắc.

Đặc biệt hội hoạ còn là một công cụ “giao tiếp” của trẻ, giúp giảm bớt các rào cản về ngôn ngữ, giúp trẻ tự tin thể hiện bản thân và giao tiếp với thế giới xung quanh tốt hơn. Hoặc đơn giản chỉ giúp trẻ giải tỏa căng thẳng để trẻ có tinh thần thoải mái hơn cho những tiết học quan trọng khác.

Trị liệu tâm lý bằng nghệ thuật từ lâu đã được đưa vào ứng dụng và được chứng minh có khả năng tác động tích cực đến các vấn đề tâm lý ở trẻ như tự kỷ, trầm cảm,...

Nghệ thuật không phải một môn học, mà chính là một ngôn ngữ để trẻ bày tỏ bản thân, giãi bày cảm xúc cũng như hiểu bản thân hơn. Vì vậy, giúp trẻ tiếp cận nghệ thuật đúng cách chính là hướng đi mới của giáo dục thời nay.

Thông qua hoạt động nghệ thuật, trẻ tự kỷ có thể chợt được khai sáng nhận thức về nhiều gút mắc, nhiều xung đột ẩn sâu trong tiềm thức được thể hiện thành các biểu tượng hữu hình như hội họa, và những hành động biểu tượng mang tác động tích cực sẽ đem lại chuyển biến không ngờ.

Đài Thanh